بقیّه قصّه متعرّضان پیل بچگان

آسیب شناسی: بدگفتن و غیبت کردن

 گوشت‏هاى بندگان حق...:یعنی پشت‌سر کسی بد گفتن و غیبت کردن، برگرفته از قرآن کریم است« أَ یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ: آیا از شما کسى دوست دارد گوشت برادر مرده خویش بخورد، پس آن را ناخوش مى‏دارید.»[1]

بندگان حق: را به معنای مردان حق و بندگان خاص حق نیز می‏توان گرفت.

بویا: بوینده، بو کننده.

افسوسى: یعنی فریب خورده و گمراه.  آن که بر او دریغ خورند، بى‏چاره، در خور دریغ.

          عقل او مى‏گفت کین گریه ز چیست             بر چنان افسوسیان شاید گریست‏

2561/د 1

و مى‏توان «افسوسى» را به معنى فاعلى آن گرفت (استهزا کننده). چنان که خورندگان پیل، آن را که نخورد به ریشخند گرفتند. و بدین معنى نیز در مثنوى به کار رفته است:

          هر که دید آن جاه و مالش سجده کرد             سجده افسوسیان را او بخورد

780 /د3

و در بیت مورد بحث «افسوسى» کنایه از کسانى است که از راه حق دور افتادند و مخالفت حکم او کردند. اولیا را آزردند.

بوى گیر: که از بو کسى را شناسد، کنایه از «فرشتگان» که به سر وقت گناهکاران روند.

منکر و نکیر: دو فرشته که در شب اول قبر به گور مرده در آیند و از او پرسش گیرند.

دهان دزدیدن: یعنی این‌که کسی نگذارد بوی بد دهانش را بفهمند.

آن مهان: یعنی نکیر و منکر.

دارو دهان: نیکلسون «دهان» را جمع دُهن روغن گرفته، مى‏توان آن را «دارو دِهان»: دارو دهندگان، تیمار داران معنى کرد.

آب و روغن: کنایه از آرایش ظاهرى، ظاهر سازى.

          دل نیارامد ز گفتار دروغ             آب و روغن هیچ نفروزد فروغ‏

2735/د 2

ژاژخا: یاوه‌گو.

مُرز: یعنی اسافل بدن، نشیمنگاه، مقعد.

( 105) فیل هر دهنى را بو کرده و معده اشخاص را بازجویى مى‏کند. ( 106) تا بوى کباب بچه خود را تشخیص داده و خورنده آن را زخم زده و بکیفر برساند. ( 107) غیبت بندگان حق را مى‏کنى مثل این است که گوشت بدن آنها را مى‏خورى البته کیفر خواهى دید. ( 108) آگاه باش که بویاى دهان غیبت کنندگان خداست چه کسى جز اشخاص راستگو جان سالم بدر خواهد برد. ( 109) واى بر آن افسوس خورنده‏اى که در گور نکیر و منکر دهان او را بو مى‏کنند. ( 110) نه از آن دو فرشته ممکن است دهان را دزدید و نه مى‏توان با دارو دهان را خوشبو نمود. ( 111) در آن جا براى رو پوش کردن گناه آب و روغنى نیست و عقل و هوش‏ نمى‏توانند حیله بر انگیزند. ( 112) گرز آنها بر سر هر بى‏هوده گو و حاصل عملش فرود آمده و زخم آن بجا خواهد ماند.

مولانا می‏گوید: پروردگار گناه شما را می‌داند، همان‌گونه که فیل از بوی دهان‌ها می‌فهمد که چه کسی گوشت بچه فیل خورده است؟ مولانا می‏گوید: بوی بد دهان گنه‌کاران را با داروی خوش‌بو نمی‏توان پنهان کرد. آب و روغن چیزی را نمی‌پوشاند؛ بلکه هر چیزی را بیشتر جلا می‏دهد و عقل و هوش ما در برابر قدرت حق، نمی‏تواند حیله و تدبیری بکند.